Jak zbudowana jest ludzka skóra - cz.2 - Przydatki

W poprzednim poście skupiłam się na opisie najważniejszych struktur skóry. Jednak należy pamiętać, że bardzo ważnymi jej elementami są tzw. przydatki. Często mówimy o przydatkach skóry, ale tak naprawdę twory te powstają z tego samego nabłonka, który tworzy nasz naskórek.

1. Włosy

Powstają w mieszkach włosowych, małych wgłębieniach warstwy podstawnej naskórka, sięgających w głąb skóry właściwej. W dużym skrócie włos można podzielić na łodygę - część wystającą ponad powierzchnię skóry - i korzeń włosa znajdujący się wewnątrz mieszka włosowego. Pogrubione zakończenie korzenia włosa nazywamy cebulką włosową lub opuszką. W jej wgłębieniu znajduje się brodawka włosowa przez którą włos uzyskuje połączenie z naczyniami krwionośnymi i nerwami. Włosowate naczynia krwionośne zaopatrują włos w substancje odżywcze. 

Komórki, które bezpośrednio przykrywają brodawkę włosową, nazywa się powszechnie macierzą włosa. W wyniku mitotycznych podziałów tychże komórek powstają komórki potomne, które są przesuwane ku górze. Dzięki temu włos przyrasta na długość. 

Wnętrze łodygi włosa nazywamy korą, część zewnętrzną stanowi osłonka, zbudowana z nachodzących na siebie dachówkowato łusek. 

Do mieszka włosowego przylega mięsień, zwany często przywłośnym lub naprężaczem. Jego skurcz powoduje, że włosy "stają dęba". Dzieje się tak np. pod wpływem zimna, czy strachu. Oprócz tego z mieszkiem włosowym w jego górnej części połączony jest gruczoł łojowy.

ryc.1 Budowa włosa - źródło: internet -  peruka-sc.pl

Włosy rosną skokowo, a w trakcie ich wzrostu możemy wyróżnić trzy głównie fazy:

 - Anagen - faza aktywnego wzrostu. Komórki macierzy ulegają szybkim podziałom, włos przyrasta na długość. Trwa to zwykle od 2 do 6 lat.

- Katagen  - nazywany fazą przejściową. Podział komórkowy ulega spowolnieniu i zanika. Brodawka włosowa nie dostarcza już wystarczających ilości substancji odżywczych. Komórki macierzy odrywają się od brodawki, a mieszek włosowy kurczy się. Faza ta trwa zwykle 2-3 tygodnie.

- Telogen - faza spoczynku. Cebulka włosowa została już przesunięta tuż pod gruczoł łojowy. Mówimy tu o tzw. włosach kolbowatych, ponieważ cebulka ulega znacznemu pogrubieniu. Brodawka włosowa na nowo podejmuje swoje funkcje dzięki czemu pod wypadającym włosem pojawia się zalążek nowego. Faza spoczynku trwa 2 do 4 miesięcy. 

W zdrowym organizmie w fazie anagenu znajduje się około 85 %, 14 % w fazie telogenu a 1% w fazie przejściowej. 

ryc.2 Fazy wzrostu włosa - źródło: www.stoplysieniu.pl

Włosy na ciele człowieka dzielimy na trzy typy:

- włos szczeciniasty - rzęsy i brwi, a także owłosienie nosa i uszu;
- włosy długie - włosy na głowie, zarost, włosy łonowe i włosy pod pachami;

- włosy meszkowe - pozostałe owłosienie ciała.

2. Paznokcie

Paznokieć, podobnie jak włos, zbudowany jest z białka keratynowego. Płytka paznokciowa to twór złożony z wielu warstw bardzo ściśle do siebie przylegających komórek. Otoczona jest ona wałem paznokciowym, który z kolei zakończony jest obrąbkiem naskórkowym. Obrąbek zabezpiecza wał przed wnikaniem weń drobnoustrojów chorobotwórczych, dlatego wycinanie go nie jest zabiegiem wskazanym i może przynieść więcej szkody niż pożytku, szczególnie jeśli jest wykonywany przez niedoświadczone osoby lub przy użyciu nieprofesjonalnych narzędzi.
Paznokieć wyrasta z miejsca nazywanego macierzą. Widoczna jej część to charakterystyczny, białawy półksiężyc - obłączek. To miejsce również zabezpieczone jest obrąbkiem naskórkowy, co chroni macierz przed zanieczyszczeniami i zakażeniami. Płytka paznokcia przesuwa się po łożysku, miejscu silnie unerwionym i ukrwionym. W trakcie wzrostu paznokieć traci w końcu kontakt z łożyskiem i powstaje tzw. wolny brzeg.
Zdrowa płytka paznokcia jest gładka, przejrzysta, lekko zaróżowiona. Wszelkie odstępstwa od tej normy mogą świadczyć o urazach lub chorobach toczących się w obrębie samego paznokcia czy też w innych obszarach organizmu. Paznokieć bowiem może stanowić element diagnostyczny.
Tempo wzrostu paznokcia to około 0,1 mm na dzień. Charakterystyczne jest to, że paznokcie dłoni rosną szybciej niż stóp. Przyspieszony wzrost da się również zaobserwować wiosną i latem, natomiast spowolnienie zimą. Podaje się, że paznokcie rosną najszybciej w trzeciej dekadzie życia.

ryc.3 Budowa paznokcia - źródło: D. Nowicka  "Dermatologia"

3. Gruczoł łojowy

Jak już wcześniej wspomniałam gruczoły łojowe są połączone z mieszkami włosowymi. Tzw. wolne gruczoły łojowe znajdują się jedynie na pograniczu skóry i błony śluzowej np. czerwień warg. O gruczołach łojowych mówimy, że są holokrynne, co jest związane ze sposobem w jaki wydzielają sebum. Oznacza to, że w wydzielinę gruczołu przekształcana jest cała komórka. Pozostaje jedynie zewnętrzna warstwa komórek, która poprzez podziały wytwarza nowe komórki gruczołu. Wytworem gruczołów jest sebum, składające się m. in ze skwalenu, cholesterolu, wolnych kwasów tłuszczowych i trójglicerydów. Proces wydzielania sebum jest sterowany przede wszystkim przez układ hormonalny (estrogeny hamują jego wydzielanie, a androgeny działają pobudzająco). 

Najwięcej gruczołów łojowych znajduje się na twarzy i głowie, natomiast nie występują na wnętrzach dłoni i podeszwach stóp.
Wydzielina gruczołów łojowych wraz z potem i lipidami cementu międzykomórkowego tworzy płaszcz hydrolipidowy  - emulsję pokrywającą powierzchnie warstwy rogowej naskórka.

ryc.4 Gruczoł łojowy - źródło: www.meskiezdrowie.pl

4. Gruczoły potowe

Na skórze człowiek występują dwa rodzaje gruczołów potowych:

 - ekrynowe - znajdujące się na całym ciele, a w przeważającej ilości na podeszwach dłoni i stóp. Funkcjonowanie tych gruczołów regulowane jest przez układ nerwowy i zmiany temperatury. Gruczoły ekrynowe są aktywne od urodzenia a świeży pot przez nie wydzielany pozbawiony jest koloru i zapachu, składa się w głównej mierze z wody i rozpuszczonych w niej związków organicznych i nieorganicznych. 

- apokrynowe - gruczoły, które podlegają regulacji hormonalnej. Uaktywniają się w okresie dorastania i prawdopodobnie są pozostałością po zwierzęcych gruczołach zapachowych. Znajdują się przede wszystkim w okolicach narządów płciowych, brodawek sutkowych i dołów pachowych. Ujście gruczołu apokrynowego jest jest wspólne z mieszkiem włosowych i ujściem gruczołu łojowego. Pot, oprócz składników potu ekrynowego, zawiera także składniki lipidowe i fragmenty komórek. Określa on indywidualną woń człowieka. Ze względu na dużą zawartość związków organicznych ulega rozkładowi przez bakterie i wówczas wydziela silny zapach. 

5. Płaszcz hydrolipidowy

Jest to emulsja złożona z wydzielin gruczołów potowych i łojowych, a także z lipidów cementu międzykomórkowego warstwy rogowej naskórka.  Emulsja pokrywa powierzchnię naskórka i spełnia funkcję ochronną przeciwko zakażeniom drobnoustrojami chorobotwórczymi. Prawidłowy płaszcz hydrolipidowy pozwala szybko przywrócić naturalne pH naskórka, nawet po kontakcie z detergentami. 

Dodatkowo płaszcz zabezpiecza przed nadmiernym odparowywaniem wody z naskórka dzięki czemu przyczynia się do zachowania optymalnego poziomu nawilżenia, a co za tym idzie zapewnia skórze zdrowy i młody wygląd na dłużej.

Agresywne związki powierzchniowo czynne będą zaburzały funkcjonowanie płaszcza hydrolipidowego, dlatego należy uważnie dobierać preparaty do demakijażu i codziennego mycia, jak również racjonalnie stosować wszelkiego rodzaju złuszczania naskórka. Najlepiej tego typu zabiegi ustalić ze specjalistą.

6. Funkcje skóry

Główne funkcje skóry człowieka to:

- ochrona przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi: chemicznymi, fizycznymi, mechanicznymi i biologicznymi;

- uczestnictwo w regulacji cieplnej organizmu;

- udział w procesach wydzielniczych;

- synteza witaminy D;

- odbieranie bodźców ze świata zewnętrznego - narząd czucia;
- czynny udział w metabolizmie wielu substancji;

- zabezpiecza organizm przed utratą wody
- magazynowanie substancji energetycznych - tkanka podskórna.

ryc.5 - Funkcje skóry - źródło: internet

Jak zbudowana jest ludzka skóra cz. I

Skóra jest tworem niejednorodnym, złożonym  z kilku, piętrowo ułożonych na sobie warstw. Stanowi ona największy organ ludzkiego ciała. U przeciętnego, dorosłego człowieka powierzchnia skóry wynosi ok. 2m² a jej waga wraz z tkanką podskórną waha się między 15 a 20 kg.

     1. Naskórek
Najbardziej zewnętrzną warstwą skóry jest naskórek. Zbudowany jest on w większości z żywych komórek nazywanych keratynocytami. W procesie keratynizacji keratynocyty ulegają przekształceniom tworząc kolejne warstwy.  W końcowym etapie tego procesu tracą jądro komórkowe i ulegają zmianie w martwe korneocyty.

      Warstwa podstawna

Najgłębiej położona warstwa naskórka, leży bezpośrednio na błonie podstawnej stanowiącej skórno-naskórkową granicę. Warstwa ta, nazywana często rozrodczą, zbudowana jest z jednego rzędu walcowatych komórek, zawierających duże jądra komórkowe. Komórki tej warstwy ulegają podziałom mitotycznym na skutek czego powstają komórki potomne, z których część ulega dalszym podziałom, a część jest przesuwana ku górze i w końcowym etapie keratynizacji ulega złuszczeniu.

W warstwie podstawnej, oprócz keratynocytów występują również komórki barwnikowe – melanocyty, odpowiedzialne za wytwarzanie barwnika – melaniny. Główną funkcją melaniny jest ochrona przed szkodliwym wpływem promieniowania UV. W organizmie człowieka wyróżnić możemy eumelaninę, brązowo-czarny barwnik przeważający u osób o ciemnym fototypie. Ma ona dużą zdolność pochłaniania promieniowania w jego różnych zakresach. Drugi rodzaj barwnika - feomelanina - przeważa w jasnych - czerwono- żółtych typach skóry. i wykazuje słabą zdolność do pochłaniania promieniowania. Ogólna ilość melaniny, ale także przewaga jednego z jej  typów, to główne czynniki, które decydują o kolorze skóry człowieka. Nie ma tu znaczenia ilość melanocytów, główny wpływ ma ich aktywność.

Drugim rodzajem komórek występujących w warstwie podstawnej naskórka są komórki Langerhansa, które zapoczątkowują odpowiedź immunologiczną organizmu, a wraz z limfocytami T są podstawą układu odpornościowego skóry. 

Trzeci rodzaj komórek tej warstwy to komórki Merkla, które odbierają bodźce czuciowe, ale są prawdopodobnie także punktem wyjścia dla niektórych nowotworów skórnych.

Warstwa kolczysta

Jest zbudowana z warstwowo ułożonych komórek o wielobocznym kształcie, które ulegają spłaszczeniu w kierunku powierzchni naskórka. Łączą się między sobą strukturami nazywanymi desmosomami, a przestrzenie międzykomórkowe wypełnia substancja złożona z białek i mukopolisacharydów, tzw. desmogleina. Ilość rzędów komórek warstwy kolczystej zmniejsza się wraz z wiekiem, co jest oczywiście związane z procesem starzenia. Warstwa kolczysta wraz z podstawną określane są mianem warstwy Malphighiego i stanowią żywą część naskórka.

Warstwa ziarnista

Jej komórki przybierają spłaszczony, wrzecionowaty kształt. To tu rozpoczyna się właściwy proces keratynizacji. W komórkach widoczne są ziarnistości keratohialiny, białka, z którego potem powstanie keratyna. Warstwę tę utożsamia się często z tzw. barierą Reina, która blokuje przenikanie wody i wielu innych substancji ze środowiska zewnętrznego w głąb naskórka i skóry. Na poziomie warstwy ziarnistej obecne są także ziarnistości lipidowe, które dają początek lipidom warstwy rogowej.

Warstwa jasna

Nie każdy podręcznik uwzględnia ją jako osobną warstwę. Często traktowana jest jak strefa przejściowa, czy też najbardziej wewnętrzna część warstwy rogowej. Nie mniej literatura kosmetologiczna podaje tę nazwę przy podziale naskórka i w związku z tym postanowiłam o niej również napisać. W warstwie tej struktury komórkowe są tak słabo widoczne, że ,by je odróżnić od leżących wyżej komórek warstwy rogowej, trzeba użyć mikroskopu elektronowego. Występuje zwłaszcza tam, gdzie naskórek najsilniej rogowacieje - wnętrza dłoni, podeszwy stóp.  

Warstwa rogowa

Do opisania struktury tej warstwy wykorzystywany jest czasami wzorzec ceglanego muru, gdzie cegłami są korneocyty a zaprawę stanowi układ lipidów międzykomórkowych. Lipidy te to przede wszystkim ceramidy, kwasy tłuszczowe, trójglicerydy i cholesterol. Pomagają one utrzymać właściwy poziom nawilżenia naskórka poprzez hamowanie odparowywania wody z warstwy rogowej. Równocześnie jednak stanowi barierę dla wielu substancji, które mogłyby być dostarczone z zewnątrz.

Lipidy komórkowe wypełniają przestrzenie między korneocytami,  silnie spłaszczonymi, pozbawionymi jąder  komórkami, wypełnionymi keratyną. Keratyna stanowi rdzeń komórki, wokół którego znajduje się zbudowana z białek i lipidów otoczka, zwana kopertą korneocytu.

Składnikiem warstwy rogowej jest również Naturalny Czynnik Nawilżający (NMF). Jest  to mieszanka substancji o właściwościach nawilżających m.in. mleczanów, aminokwasów, mocznika, kwasu piroglutaminowego i składników mineralnych. NMF odpowiedzialny jest za nawilżenie głębszych partii warstwy rogowej, a tym samym za elastyczność naskórka i jego młody wygląd.

ryc.1 Budowa naskórka - źródło D. Nowicka "Dermatologia"

2. Skóra właściwa

Poniżej warstwy podstawnej naskórka, oddzielona od niego błoną podstawną znajduje się skóra właściwa.  Granica między skórą właściwą a naskórkiem ma falisty przebieg. Obie te warstwy zazębiają się poprzez układ sopli  naskórkowych i brodawek skórnych, stanowiąc istotne dla pracy obu struktur połączenie skórno-naskórkowe.

Skórę właściwą dzieli się na dwie warstwy : brodawkową i siateczkową. Warstwa brodawkowa położona jest bliżej naskórka. Tu znajduje się sieć  drobnych naczyń krwionośnych, z których tlen i substancje odżywcze na drodze dyfuzji przekazywane są do komórek naskórka. Znajdziemy tu również włókna retikulinowe (drobne włókienka zbudowane z kolagenu typu III), które otaczają naczynia włosowate, zakończenia nerwowe, gruczoły łojowe i potowe.
Poniżej warstwy brodawkowej znajduje się warstwa siateczkowa, zbudowana z grubszych i bardziej "zorganizowanych" włókien kolagenu, elastyny i retikulinowych. Włókna te wytwarzane są w komórkach zwanych fibroblastami i uwalniane do przestrzeni międzykomórkowej. Substancja międzykomórkowa zbudowana jest w przeważającej części z mukopolisacharydów, których głównym przedstawicielem jest kwas hialuronowy. Jedną z ich funkcji jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu nawilżenia w obrębie skóry właściwej. Wraz z kolagenem i elastyną mukopolisacharydy pomagają utrzymać prawidłową elastyczność i napięcie skóry. 
Z upływem czasu skóra ludzka stopniowo traci zdolność do zatrzymywania wilgoci. Włókna kolagenowe typu III, charakteryzujące się dużym powinowactwem do wody zaczynają upodabniać się w swej strukturze do kolagenu typu I. Swoją aktywność zaznacza również elastaza - enzym, którego działanie przyczynia się do degradacji włókien elastynowych. Spada także stopień syntezy zarówno kolagenu jak i mukopolisacharydów, w szczególności kwasu hialuronowego. 

ryc 2. Budowa włókien kolagenowych - źródło: internet

3. Tkanka podskórna
Najgłębiej położona warstwa skóry składa się z komórek tłuszczowych, tzw. adipocytów, układających się w zraziki, które otacza tkanka łączna. Pomiędzy zrazikami znajdują się wydzielnicze części gruczołów potowych, a także naczynia krwionośne i włókna nerwowe. Tkanka tłuszczowa, bo tak również nazywamy warstwę podskórną, pełni przede wszystkim funkcję izolacji termicznej, chroni organizm przed urazami mechanicznymi a także stanowi magazyn dla zapasów energetycznych. Jej grubość zmienia się zależnie od miejsca - najmniej mamy jej na czole, najwięcej (zakładając, że organizm funkcjonuje prawidłowo) na pośladkach. 

c.d.n.