Jak zbudowana jest ludzka skóra cz. I

Skóra jest tworem niejednorodnym, złożonym  z kilku, piętrowo ułożonych na sobie warstw. Stanowi ona największy organ ludzkiego ciała. U przeciętnego, dorosłego człowieka powierzchnia skóry wynosi ok. 2m² a jej waga wraz z tkanką podskórną waha się między 15 a 20 kg.

     1. Naskórek
Najbardziej zewnętrzną warstwą skóry jest naskórek. Zbudowany jest on w większości z żywych komórek nazywanych keratynocytami. W procesie keratynizacji keratynocyty ulegają przekształceniom tworząc kolejne warstwy.  W końcowym etapie tego procesu tracą jądro komórkowe i ulegają zmianie w martwe korneocyty.

      Warstwa podstawna

Najgłębiej położona warstwa naskórka, leży bezpośrednio na błonie podstawnej stanowiącej skórno-naskórkową granicę. Warstwa ta, nazywana często rozrodczą, zbudowana jest z jednego rzędu walcowatych komórek, zawierających duże jądra komórkowe. Komórki tej warstwy ulegają podziałom mitotycznym na skutek czego powstają komórki potomne, z których część ulega dalszym podziałom, a część jest przesuwana ku górze i w końcowym etapie keratynizacji ulega złuszczeniu.

W warstwie podstawnej, oprócz keratynocytów występują również komórki barwnikowe – melanocyty, odpowiedzialne za wytwarzanie barwnika – melaniny. Główną funkcją melaniny jest ochrona przed szkodliwym wpływem promieniowania UV. W organizmie człowieka wyróżnić możemy eumelaninę, brązowo-czarny barwnik przeważający u osób o ciemnym fototypie. Ma ona dużą zdolność pochłaniania promieniowania w jego różnych zakresach. Drugi rodzaj barwnika - feomelanina - przeważa w jasnych - czerwono- żółtych typach skóry. i wykazuje słabą zdolność do pochłaniania promieniowania. Ogólna ilość melaniny, ale także przewaga jednego z jej  typów, to główne czynniki, które decydują o kolorze skóry człowieka. Nie ma tu znaczenia ilość melanocytów, główny wpływ ma ich aktywność.

Drugim rodzajem komórek występujących w warstwie podstawnej naskórka są komórki Langerhansa, które zapoczątkowują odpowiedź immunologiczną organizmu, a wraz z limfocytami T są podstawą układu odpornościowego skóry. 

Trzeci rodzaj komórek tej warstwy to komórki Merkla, które odbierają bodźce czuciowe, ale są prawdopodobnie także punktem wyjścia dla niektórych nowotworów skórnych.

Warstwa kolczysta

Jest zbudowana z warstwowo ułożonych komórek o wielobocznym kształcie, które ulegają spłaszczeniu w kierunku powierzchni naskórka. Łączą się między sobą strukturami nazywanymi desmosomami, a przestrzenie międzykomórkowe wypełnia substancja złożona z białek i mukopolisacharydów, tzw. desmogleina. Ilość rzędów komórek warstwy kolczystej zmniejsza się wraz z wiekiem, co jest oczywiście związane z procesem starzenia. Warstwa kolczysta wraz z podstawną określane są mianem warstwy Malphighiego i stanowią żywą część naskórka.

Warstwa ziarnista

Jej komórki przybierają spłaszczony, wrzecionowaty kształt. To tu rozpoczyna się właściwy proces keratynizacji. W komórkach widoczne są ziarnistości keratohialiny, białka, z którego potem powstanie keratyna. Warstwę tę utożsamia się często z tzw. barierą Reina, która blokuje przenikanie wody i wielu innych substancji ze środowiska zewnętrznego w głąb naskórka i skóry. Na poziomie warstwy ziarnistej obecne są także ziarnistości lipidowe, które dają początek lipidom warstwy rogowej.

Warstwa jasna

Nie każdy podręcznik uwzględnia ją jako osobną warstwę. Często traktowana jest jak strefa przejściowa, czy też najbardziej wewnętrzna część warstwy rogowej. Nie mniej literatura kosmetologiczna podaje tę nazwę przy podziale naskórka i w związku z tym postanowiłam o niej również napisać. W warstwie tej struktury komórkowe są tak słabo widoczne, że ,by je odróżnić od leżących wyżej komórek warstwy rogowej, trzeba użyć mikroskopu elektronowego. Występuje zwłaszcza tam, gdzie naskórek najsilniej rogowacieje - wnętrza dłoni, podeszwy stóp.  

Warstwa rogowa

Do opisania struktury tej warstwy wykorzystywany jest czasami wzorzec ceglanego muru, gdzie cegłami są korneocyty a zaprawę stanowi układ lipidów międzykomórkowych. Lipidy te to przede wszystkim ceramidy, kwasy tłuszczowe, trójglicerydy i cholesterol. Pomagają one utrzymać właściwy poziom nawilżenia naskórka poprzez hamowanie odparowywania wody z warstwy rogowej. Równocześnie jednak stanowi barierę dla wielu substancji, które mogłyby być dostarczone z zewnątrz.

Lipidy komórkowe wypełniają przestrzenie między korneocytami,  silnie spłaszczonymi, pozbawionymi jąder  komórkami, wypełnionymi keratyną. Keratyna stanowi rdzeń komórki, wokół którego znajduje się zbudowana z białek i lipidów otoczka, zwana kopertą korneocytu.

Składnikiem warstwy rogowej jest również Naturalny Czynnik Nawilżający (NMF). Jest  to mieszanka substancji o właściwościach nawilżających m.in. mleczanów, aminokwasów, mocznika, kwasu piroglutaminowego i składników mineralnych. NMF odpowiedzialny jest za nawilżenie głębszych partii warstwy rogowej, a tym samym za elastyczność naskórka i jego młody wygląd.

ryc.1 Budowa naskórka - źródło D. Nowicka "Dermatologia"

2. Skóra właściwa

Poniżej warstwy podstawnej naskórka, oddzielona od niego błoną podstawną znajduje się skóra właściwa.  Granica między skórą właściwą a naskórkiem ma falisty przebieg. Obie te warstwy zazębiają się poprzez układ sopli  naskórkowych i brodawek skórnych, stanowiąc istotne dla pracy obu struktur połączenie skórno-naskórkowe.

Skórę właściwą dzieli się na dwie warstwy : brodawkową i siateczkową. Warstwa brodawkowa położona jest bliżej naskórka. Tu znajduje się sieć  drobnych naczyń krwionośnych, z których tlen i substancje odżywcze na drodze dyfuzji przekazywane są do komórek naskórka. Znajdziemy tu również włókna retikulinowe (drobne włókienka zbudowane z kolagenu typu III), które otaczają naczynia włosowate, zakończenia nerwowe, gruczoły łojowe i potowe.
Poniżej warstwy brodawkowej znajduje się warstwa siateczkowa, zbudowana z grubszych i bardziej "zorganizowanych" włókien kolagenu, elastyny i retikulinowych. Włókna te wytwarzane są w komórkach zwanych fibroblastami i uwalniane do przestrzeni międzykomórkowej. Substancja międzykomórkowa zbudowana jest w przeważającej części z mukopolisacharydów, których głównym przedstawicielem jest kwas hialuronowy. Jedną z ich funkcji jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu nawilżenia w obrębie skóry właściwej. Wraz z kolagenem i elastyną mukopolisacharydy pomagają utrzymać prawidłową elastyczność i napięcie skóry. 
Z upływem czasu skóra ludzka stopniowo traci zdolność do zatrzymywania wilgoci. Włókna kolagenowe typu III, charakteryzujące się dużym powinowactwem do wody zaczynają upodabniać się w swej strukturze do kolagenu typu I. Swoją aktywność zaznacza również elastaza - enzym, którego działanie przyczynia się do degradacji włókien elastynowych. Spada także stopień syntezy zarówno kolagenu jak i mukopolisacharydów, w szczególności kwasu hialuronowego. 

ryc 2. Budowa włókien kolagenowych - źródło: internet

3. Tkanka podskórna
Najgłębiej położona warstwa skóry składa się z komórek tłuszczowych, tzw. adipocytów, układających się w zraziki, które otacza tkanka łączna. Pomiędzy zrazikami znajdują się wydzielnicze części gruczołów potowych, a także naczynia krwionośne i włókna nerwowe. Tkanka tłuszczowa, bo tak również nazywamy warstwę podskórną, pełni przede wszystkim funkcję izolacji termicznej, chroni organizm przed urazami mechanicznymi a także stanowi magazyn dla zapasów energetycznych. Jej grubość zmienia się zależnie od miejsca - najmniej mamy jej na czole, najwięcej (zakładając, że organizm funkcjonuje prawidłowo) na pośladkach. 

c.d.n.